Jak wesprzeć dziecko, które doznaje przemocy
Dzieci, które doznają przemocy, znajdują się w wyjątkowo trudnej sytuacji. Często nie wiedzą, gdzie szukać pomocy i czy w ogóle mają na nią szansę. Zdarza się, że zgłaszają swój problem osobie, która może nie wiedzieć, jak im pomóc.
Wsparcie dzieci w sytuacji, w której doznają przemocy, jest niezwykle istotne i może mieć ogromny wpływ na ich zdrowie psychiczne i fizyczne. Kontakt z zaufaną dorosłą osobą, która zechce je wesprzeć, może pomóc im poczuć się bezpiecznie, zrozumieć, że nie są odpowiedzialnie za tę sytuację, oraz zachęcić do szukania dalszej pomocy. Co ważne, odpowiednie wsparcie może przełożyć się na zaufanie do dorosłych oraz zatrzymanie przemocy.
Jaki powinien być pierwszy krok?
Kiedy dziecko zgłasza się do nas z informacją, że doznaje przemocy, najlepiej zacząć od spokojnej rozmowy. Niezależnie od tego, jakie treści przekazuje dziecko, jeśli w pierwszym momencie usłyszy, że jego opiekunowie są źli, a nasza reakcja będzie gwałtowna, jest duże prawdopodobieństwo, że to je wystraszy, a w konsekwencji zamknie się ono w sobie.
Dobrze byłoby zadbać o to, aby rozmowa odbyła się w miejscu, gdzie nic i nikt nie będzie nam przeszkadzał. Kiedy dziecko decyduje się mówić o tak trudnej kwestii, jaką jest doznawanie przemocy czy bycie jej świadkiem, to znaczy, że ma do nas duże zaufanie. Dobrze jest docenić fakt, że nam zaufało, i zapewnić je, że może z nami porozmawiać bez obawy o to, że je ocenimy. Jednak najważniejsze jest to, aby zapewnić je, że wierzymy w to, co mówi.
Jeśli sprawa dotyczy rodziców/opiekunów, dziecko, które zgłasza przemoc z ich strony, mierzy się z wieloma uczuciami, które mogą być trudne do przeżycia.
Podczas rozmowy bardzo ważne jest słuchanie dziecka z uwagą i nieprzerywanie mu. Być może treści, które wypowie, będą zawierały opisy sytuacji, jakie nigdy nie powinny dotknąć żadnego dziecka. Mogą one budzić różne uczucia i reakcje w osobie, która słucha, jednak to, co jest ważne to zachowanie spokoju podczas rozmowy z dzieckiem.
Empatia i zrozumienie
Dzieci, które doświadczają przemocy ze strony najbliższych osób, odczuwają wiele sprzecznych emocji. Mogą towarzyszyć im strach, wstyd, złość czy poczucie winy, ale także miłość do rodziców i nadzieja na uratowanie rodziny. Ważne, aby reakcja na te uczucia pokazywała zrozumienie i empatię. Można powiedzieć dziecku, że jego uczucia są adekwatne do sytuacji i że ma prawo przeżywać wszystkie emocje. Warto podkreślać i zapewniać dziecko, że nie jest winne tej sytuacji i nie ponosi żadnej odpowiedzialności za to, że doznaje przemocy, oraz że nikt nie powinien być tak traktowany. Jeśli rozmowa będzie tego wymagała, warto jest mówić o konkretnych zachowaniach, np. o tym, że nie wolno bić dzieci, grozić im czy na nie krzyczeć lub je wyzywać.
Droga do zaufania – kiedy przyjdzie do ciebie dziecko
Być może będziesz pierwszą osobą, której dziecko zdecyduje się powiedzieć o swoim doświadczeniu. Już samo to świadczy o jego zaufaniu, kluczowym w relacji, w której będzie mogło poczuć się bezpiecznie. Masz do czynienia z osobą, która doznawała lub doznaje przemocy – jej granice były zatem przekraczane. Dlatego postaraj się sam/sama tego nie robić. Jeśli w którymś momencie dziecko nabierze obaw lub wątpliwości dotyczących rozmowy czy działań, nie naciskaj. Uszanuj jego decyzję i daj mu czas. Doceń jego odwagę i zapewnij o swojej dostępności, jeśli tylko zdecyduje się mówić dalej. Jeśli zdecydujesz się podejmować kroki w kierunku zapewnienia ochrony dziecku, nie ukrywaj tego przed nim. Opowiedz, co zamierzasz zrobić, jakie działania chcesz podjąć i dlaczego oraz co będzie się z nimi wiązało. Jeżeli obiecasz dziecku, że coś zrobisz – dotrzymaj słowa.
Informacja
Dziecko, które doznaje przemocy i decyduje się szukać pomocy, potrzebuje wiedzy. Chce wiedzieć, jak może wyglądać podejmowanie kolejnych kroków, które mogą pomóc jemu i jego rodzinie. Informacje, które mu przekażesz, powinny być dostosowane do jego wieku. Warto opowiedzieć o instytucjach czy osobach pomagających rodzinom, w których dochodzi do przemocy. Możesz też opowiedzieć mu o tym, jak taka pomoc może wyglądać. Jeśli dziecko będzie zainteresowane, możesz wymienić instytucje, które działają w obszarze przeciwdziałania przemocy, np. pomoc społeczną, policję czy szkołę. Jednocześnie warto być uważnym i obserwować reakcje dziecka, dopytywać jak się czuje w związku z tym, co usłyszało i odpowiednio reagować. Dzieci mogą się wystraszyć, kiedy usłyszą np. o policji.
Wsparcie emocjonalne
Warto wesprzeć dzieci w nazywaniu i wyrażaniu emocji. Każde dziecko może reagować inaczej, zarówno w momencie, kiedy mówi o swojej sytuacji, jak i wtedy, kiedy oferujemy mu pomoc. Dziecko może chcieć wycofać się z tego, co mówiło, może bardzo intensywnie przeżywać strach, np. o to, że jego rodzina się rozpadnie, lub o to, że czeka je jeszcze większa kara za to, że komuś powiedziało o tym, co dzieje się w domu. Trudnych chwil w rozmowie czy rozmowach z dzieckiem może być bardzo wiele. Postaraj się przypominać dziecku, że jesteś, że mu wierzysz i że może na ciebie liczyć. Jeśli dziecko będzie chciało mówić o swoich uczuciach, możesz je delikatnie do tego zachęcać i pomagać mu nazywać emocje. Nie zapominaj o tym, aby zapytać dziecko, jak ono się czuje i czego potrzebuje lub co ty możesz dla niego zrobić.
Może zdarzyć się tak, że sytuacja domowa będzie bardzo poważna i groźna dla dziecka. Wtedy warto skupić się na praktycznej pomocy, np. na szukaniu schronienia, znalezieniu bezpiecznego członka rodziny czy uzyskaniu wsparcia w rozmowie ze szkolnym psychologiem. Pomoc w zbudowaniu zaufania np. do pedagoga szkolnego czy do psychoterapeuty może być bardzo ważnym krokiem w pomocy dziecku.
Wspieranie dziecka, które doznaje przemocy, wymaga empatii, zrozumienia i gotowości do pomocy. Rola bezpiecznej dorosłej osoby może być kluczowa dla budowania zaufania i podstaw dla dalszą profesjonalną pomoc.
Nie zapominaj o sobie
Warto jednak wziąć pod uwagę, że taka rola niesie za sobą koszty i może być bardzo obciążająca emocjonalnie. Dlatego ważne jest, aby osoba wspierająca dziecko pamiętała także o tym, żeby zatroszczyć się o siebie. Kiedy dowiadujemy się, że znane nam dziecko w jakiś sposób doświadcza przemocy, chcemy mu szybko pomóc, co wydaje się zupełnie naturalną reakcją. Jednak silne zaangażowanie może prowadzić do wypalenia.
Jak tego uniknąć? Warto poszukać sojuszników. Być może jest w naszym otoczeniu ktoś, z kim możemy w zaufaniu porozmawiać o naszych uczuciach czy obawach. To może być przyjaciel, członek rodziny, ale także specjalista, np. psycholog/psychoterapeuta lub konsultant w Ogólnopolskim Pogotowiu dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”.
Przydatne może okazać się również zdobycie wiedzy na temat tego, co realnie może zrobić świadek przemocy, jakie są możliwości działania i procedury. Takiej wiedzy możemy szukać w internecie lub korzystając z telefonów zaufania, które oferują wsparcie dla świadków przemocy domowej.
Nie wymagaj zbyt wiele od siebie ponieważ osobom udzielającym pomocy również potrzebne jest wsparcie, a system przeciwdziałania przemocy w Polsce opiera się na współpracy. Oznacza to, że również osoby, które profesjonalnie zajmują się pomocą osobom uwikłanym przemoc, nie działają same. Potrzebne są inne służby, inni ludzie. Tak samo jest w przypadku, kiedy nie będąc specjalistami w tym zakresie, chcemy udzielić pomocy.
Autorka: Alicja Niewęgłowska
Bibliografia