Przemoc, która ma miejsce w rodzinie, jest często określana jako sprawa prywatna. Tak nie jest. Z wielu względów trudno jest mówić lub myśleć o swoich bliskich jak o osobach stosujących przemoc. Przed zwróceniem się o pomoc powstrzymują silne poczucie wstydu, lęk, poczucie bezradności i braku kontroli oraz obwinianie się za zaistniałą sytuację. Niemniej jednak przemoc sama się nie zatrzyma i potrzebna jest pomoc z zewnątrz. Decyzja o zgłoszeniu przemocy może uratować nie tylko zdrowie osoby starszej i jej sytuację finansową, lecz w skrajnych sytuacjach nawet życie.
Pomocne w sytuacji przemocy jest uruchomienie procedury „Niebieskie Karty”. Można to zrobić, kontaktując się z policją, pomocą społeczną, ochroną zdrowia lub komisją rozwiązywania problemów alkoholowych. Osoba doświadczająca przemocy domowej ma szansę w ramach procedury sformułować razem z przedstawicielami instytucji odpowiedzialnymi za przeciwdziałanie przemocy domowej indywidualny plan pomocy. Wszczęcie procedury daje osobie pokrzywdzonej miejsce i czas, aby określić, jakie są jej potrzeby, jakie ma pomysły na wyjście z zaistniałej sytuacji, jaką ma gotowość do podjęcia działań. W ramach procedury można liczyć na wsparcie prawne, psychologiczne lub socjalne. Aby uruchomić „Niebieskie Karty”, nie trzeba posiadać dowodów na stosowaną przemoc, ustalenie tego leży po stronie służb.
Szczególną uwagę należy zwrócić na rolę ochrony zdrowia, ponieważ badania pokazują, że lekarze podstawowej opieki zdrowotnej są często jedynymi osobami, z którymi osoby starsze utrzymują regularny kontakt. Lekarze darzeni są zaufaniem ze strony osób starszych. Pytania o sytuację w domu, relacje z dziećmi, wnukami, współmałżonkiem uznawane są za przejaw empatii i zainteresowania ich zdrowiem oraz nimi samymi. Przedstawiciel ochrony zdrowia ma obowiązek uruchomić procedurę „Niebieskie Karty”, kiedy ma uzasadnione podejrzenie, że starsza osoba może doznawać przemocy.
W przypadku osób starszych, które ze względu na swój stan zdrowia wymagają stałej opieki, można zwrócić się po pomoc do pracownika socjalnego, asystenta rodziny czy pracownika domu pomocy społecznej, ponieważ są to osoby, które mają możliwość odwiedzania swoich podopiecznych w domu. Wizyty domowe dają im szansę zaobserwowania nieprawidłowych relacji między członkami rodziny, a także objawów głodzenia, bicia, braku higieny, nieleczenia, braku opieki. Niektóre osoby starsze i niepełnosprawne mogą korzystać z usług dziennych domów pomocy. Każde z tych miejsc w przypadku podejrzenia przemocy jest zobowiązane do tego, by zareagować.
Zdarza się, że w sytuacji przemocy potrzebujemy pomocy prawnej. W Polsce znajduje się ok. 1500 punktów nieodpłatnej pomocy prawnej – są one w każdym powiecie. Porad prawnych udzielają radcy prawni, adwokaci, aplikanci, którzy informują o prawach i obowiązkach, pokazują, jak rozwiązać dany problem prawny. Można liczyć na pomoc w sporządzeniu odpowiednich pism, takich jak pozew, pismo o zwolnienie od kosztów lub o ustanowienie adwokata z urzędu.
Osoby doznające przemocy, mogą zgłosić się do punktu nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego, znajdującego się w każdym powiecie. Poradnictwo obywatelskie ma szerszy zakres niż poradnictwo prawne, gdyż odnosi się także do tych kwestii życia codziennego, które nie są uregulowane w legislacji. Doradca obywatelski po wspólnej z klientem analizie problemu pomaga mu w sporządzeniu planu działania w danej sytuacji.
Sieć wsparcia dla osób starszych doznających przemocy
Przemoc karmi się tajemnicą, dlatego tak ważne jest posiadanie w swoim życiu sieci wsparcia w postaci bliskich relacji i kontaktów z innymi osobami. Warto pielęgnować bliskie więzi z innymi poprzez częste rozmowy telefoniczne, osobiste spotkania. Pomocne może być aktywne spędzanie czasu poza domem, korzystanie z lokalnych ofert wsparcia dostępnych na terenie miejscowości czy gminy, takich jak uniwersytety trzeciego wieku, domy kultury, koła gospodyń, wspólnoty religijne. Warto poszukać w swojej okolicy domu lub klubu seniora. Informacji o ofercie w danej miejscowości można szukać w urzędach miasta, gminy, ośrodkach pomocy społecznej, centrach usług społecznych, miejscach aktywności lokalnej.
Na poziomie lokalnym i ogólnokrajowym działa również wiele fundacji i organizacji pozarządowych oferujących telefony wsparcia czy wsparcie wolontariuszy, którzy mogą odwiedzać osoby starsze w domu, organizują wycieczki, wyjazdy i aktywne formy spędzania czasu.
Jeśli doznajesz przemocy, możesz zadzwonić do nas i skorzystać z całodobowego telefonu Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” pod numerem 800 120 002. Osoby kontaktujące się z Pogotowiem „Niebieska Linia” otrzymują wsparcie psychologiczne i wiedzę na temat możliwych rozwiązań w sytuacji przemocy domowej, informacje na temat przepisów i możliwości prawnych oraz obowiązujących procedur, a także lokalnych placówek specjalistycznych udzielających pomocy.
Autorka: Dominika Lefanowicz
Bibliografia
- Dr Elżbieta Lipowicz: “Rola instytucji pomocy społecznej w rozpoznawaniu i przeciwdziałaniu przemocy wobec osób starszych.
- Fundacja Projekt Starsi: “O przemocy wobec osób starszych”
- Anna Weissbrot-Koziarska: “Nie bij, nie krzycz… O przemocy wobec osób starszych – przegląd badań”
- Marta Makara‑Studzińska, Katarzyna Sosnowska: “Przemoc wobec osób starszych – przegląd badań”