Przemoc wobec osób starszych to problem, który często pozostaje niewidoczny i niedostatecznie nagłośniony. Mimo że wiele starszych osób doświadcza różnych form przemocy – fizycznej, psychicznej, ekonomicznej czy zaniedbania – nierzadko napotykają trudności w szukaniu pomocy. Te bariery są często złożone i wynikają zarówno z czynników zewnętrznych, jak i wewnętrznych.
- Strach i wstyd
Osoby starsze często obawiają się, że zgłoszenie przemocy może prowadzić do eskalacji sytuacji, a nawet odwetu ze strony osoby stosującej przemoc. Strach przed odrzuceniem przez rodzinę lub najbliższych, a także przed umieszczeniem np. w domu opieki może zablokować decyzję o szukaniu pomocy. Dodatkowo wiele starszych osób czuje wstyd z powodu sytuacji, w której się znalazły, co utrudnia im mówienie o przemocy.
- Izolacja społeczna
Izolacja społeczna to jedna z głównych przeszkód w szukaniu pomocy. Starsze osoby, opiekunów związku z różnymi okolicznościami np. stan zdrowia, utrudnianie kontaktu z ludźmi przez najbliższych, mogą mieć ograniczony kontakt z innymi ludźmi. Brak regularnych interakcji społecznych sprawia, że nikt z zewnątrz nie zauważa oznak przemocy, a same osoby doświadczające przemocy nie wiedzą, do kogo mogłyby się zwrócić o pomoc.
- Zależność od osoby stosującej przemoc
Często osobą stosującą przemoc wobec osób starszych jest ktoś, od kogo osoba doznająca przemocy jest w znacznym stopniu zależna – może to być członek rodziny, opiekun czy partner. Ta zależność może być finansowa, emocjonalna lub związana z codzienną opieką. Starsze osoby mogą obawiać się, że zgłoszenie przemocy spowoduje utratę jedynej osoby, która się nimi opiekuje, co zwiększa ich bezradność.
Przeciwstawienie się osobie stosującej przemoc może być również szczególnie trudne z uwagi na wspomnianą już zależność emocjonalną. Uczucie, którym niejednokrotnie osoby doświadczające przemocy darzą osobę stosującą tę przemoc, sprawia, że mechanizmy przemocy, takie jak „pranie mózgu” czy np. wynikająca z niego wyuczona bezradność, są tym dotkliwsze, a lęk przed porzuceniem może wiązać się z próbą utrzymania relacji za wszelką cenę, nawet kosztem samego siebie.
- Problemy zdrowotne
Osoby starsze często borykają się z problemami zdrowotnymi, takimi jak demencja, depresja, które są czynnikami ryzyka wystąpienia przemocy i utrudniają szukanie pomocy w sytuacji, w której się znajdują, lub podjęcie odpowiednich kroków. Problemy z komunikacją, takie jak utrata słuchu czy trudności z mówieniem, również mogą stanowić barierę w skutecznym zgłoszeniu przemocy.
- Brak wiedzy o dostępnych źródłach pomocy
Wiele starszych osób nie jest świadomych swoich praw ani dostępnych źródeł pomocy. Mogą nie wiedzieć, dokąd się udać, jak skontaktować się z odpowiednimi służbami czy jak skutecznie zgłosić przemoc. Brak dostępu do nowoczesnych technologii, takich jak internet czy telefon komórkowy, dodatkowo utrudnia im zdobycie potrzebnych informacji.
- Normy społeczne i kulturowe
Normy kulturowe promujące przekonanie, że „sprawy rodzinne” powinny być rozwiązywane wewnątrz czterech ścian, bez angażowania osób z zewnątrz, czy te wskazujące, że czymś niewłaściwym jest krytyczne wypowiadanie się o osobie bliskiej lub tej, która w pewnych aspektach udziela pomocy, mogą skutecznie zniechęcać do sięgnięcia po pomoc.
Aby pomóc osobom starszym w przezwyciężeniu wskazanych barier, konieczne są działania na wielu poziomach – obok działań instytucjonalnych niezwykle ważne jest wsparcie społeczności lokalnych, które często jako pierwsze mogą dostrzec niepokojące sygnały i udzielić pomocy seniorom doświadczającym przemocy.
Autorka: Katarzyna Tomaka
Bibliografia
- K., Przemoc w bliskich związkach w perspektywie teorii przywiązania, „Niebieska Linia” 2009, nr 2, https://www.niebieskalinia.pl/aktualnosci/aktualnosci/przemoc-w-bliskich-zwiazkach-w-perspektywie-teorii-przywiazania [dostęp 5.11.2024].
- Mordawska J., Zjawisko przemocy wobec osób starszych: skala problemu, czynniki ryzyka, metody przeciwdziałania, w: Osoba doświadczająca przemocy w świecie milczenia czy wsparcia? Refleksje interpersonalne, red. A. Lewicka-Zelent, K. Maciąg, Lublin 2017.
- Weissbrot-Koziarska Anna, Nie bij, nie krzycz… O przemocy wobec osób starszych – przegląd badań, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, sectio J – Paedagogia-Psychologia, 2020, nr 33(1), s. 137-147.