Formy i przykłady przemocy wobec osób starszych
Osoby starsze mogą doświadczać przemocy zarówno psychicznej, jak i fizycznej, a także ekonomicznej, seksualnej oraz zaniedbania. Osoby starsze mierzą się także ze stereotypami i dyskryminacją, tj. gorszym traktowaniem ze względu na wiek lub z powodu ograniczeń i niepełnosprawności, jak również z utrudnianiem im korzystania z ich praw oraz odbieraniem możliwości uczestniczenia w życiu społecznym na takich samych zasadach, jak osoby młodsze.
Do głównych form przemocy wobec osób starszych należą:
- Przemoc fizyczna, czyli świadome i celowe użycie siły fizycznej w celu zadawania bólu lub wymuszenia określonych czynności lub zachowań. Może to przejawiać się biciem, kopaniem lub popychaniem, ale też krępowaniem ruchów, w celu wymuszenia wzięcia leku czy zjedzenia posiłku, nieostrożnym lub siłowym obchodzeniem się podczas zabiegów pielęgnacyjnych lub wykonywaniem tych czynności, mimo że podopieczny wskazuje, iż sprawiają mu one ból.
- Przemoc psychiczna, czyli zachowania mające na celu zadawanie psychicznego i emocjonalnego cierpienia. Należą do nich poniżanie, wywoływanie niepokoju, lęku, szantażowanie, wyśmiewanie (np. niepełnosprawności, braku samodzielności lub mniejszej sprawności), upokarzanie, ale też podejmowanie decyzji za osobę starszą, uniemożliwiające jej dokonania samodzielnego wyboru, traktowanie z pobłażliwością lub jak powietrze, a także groźby i wyzwiska.
U osób starszych zostały odnotowane poniższe formy przemocy psychicznej:
- wytykanie choroby, ograniczeń wynikających z wieku, niepełnosprawności,
- straszenie wyrzuceniem z domu lub oddaniem do domu opieki,
- izolowanie od znajomych lub innych członków rodziny, np. zabranianie dzwonienia do znajomych, niewybieranie numeru telefonu do osób, z którymi dana osoba chce się skontaktować, gdy nie jest w stanie zrobić tego samodzielnie, zabranianie przyjmowania gości, wychodzenia z domu,
- decydowanie za osobę starszą w kwestiach jej zdrowia i sposobów leczenia, a także podejmowanie za nią decyzji w innych istotnych lub mniej istotnych obszarach jej życia (np. dotyczących związków, sposobu ubierania się, zainteresowań),
- wmawianie chorób, w tym choroby psychicznej,
- wchodzenie do gabinetu lekarskiego wbrew woli osoby starszej i rozmawianie z lekarzem tak, jakby jej tam nie było, ustalanie z lekarzem planu leczenia z pominięciem potrzeb danej osoby i niepozwalanie jej na swobodną komunikację w jego własnej sprawie,
- narzucanie zachowań i poglądów oraz deprecjonowanie poglądów, potrzeb i wspomnień (np. chowanie przed osobą starszą pamiątek i przedmiotów, które są dla niej ważne),
- ignorowanie potrzeb religijnych lub duchowych,
- unieważnianie przejścia żałoby i cierpienia po stracie współmałżonka, tęsknoty,
- wymuszanie zachowań lub działań, których osoba starsza nie chce (np. zmiany testamentu lub przeprowadzki do domu opieki wbrew jej woli, codziennej opieki nad wnukami, mimo że osoba starsza ma inny pomysł na swoje życie),
- pozostawienie osoby starszej w szpitalu lub placówce opieki, np. w okresie wakacji lub podczas świąt, wbrew jej woli, mimo iż jej stan zdrowia nie wymaga takiej formy opieki.
Przemoc ekonomiczna czyli uzależnienie ekonomiczne lub wykorzystanie finansowe przejawiające się z celowym niszczeniem czyjejś własności, pozbawieniem środków do życia lub stwarzaniem warunków, w których nie są zaspokajane niezbędne do przeżycia potrzeby. Częstymi przykładami przemocy ekonomicznej wobec osób starszych są:
- zamykanie w osobnym pomieszczeniu i nie pozwalanie na jego opuszczanie,
- nie pozwalanie na korzystanie z pomieszczeń w domu np. łazienki, kuchni, nieodpowiednia temperatura w pomieszczeniu (np. celowe nieogrzewanie miejsca zamieszkania seniora), pozbawianie spokoju lub snu,
- zabieranie osobie starszej pieniędzy lub dysponowanie nimi wbrew jej woli, np. zabieranie emerytury lub renty,
- wydzielanie pieniędzy oddanej osobie z jej własnych środków lub kontrolowanie wydatków (gdy jest on w stanie sam o nich decydować),
- wymuszanie dostępu do konta lub kart bankomatowych,
- samowolne dysponowanie majątkiem osoby starszej bez jej wiedzy i zgody (np. używanie przedmiotów będących jej własnością, zabieranie rzeczy z domu danej osoby bo “i tak jej nie są potrzebne bo z nich nie korzysta”),
- zmuszanie siłą lub podstępem osoby starszej do niekorzystnych decyzji finansowych, przywłaszczenia majątku np. przepisanie domu lub mieszkania na członków rodziny, przekazanie darowizn, zaciąganie pożyczek na jej nazwisko lub zmuszanie jej do tego, nadużywanie pełnomocnictw itp.,
- nieudzielanie pomocy przez osoby z najbliższej rodziny, gdy wydatki osoby starszej na leki czy środki higieny osobistej przekraczają jej możliwości,
- odmawianie wykupienia leków, zawiezienia do lekarza lub do szpitala gdy osoba nie może tego zrobić samodzielnie,
- zabieranie telefonu, zabieranie dowodu osobistego .
Zaniedbanie czyli zamierzone lub nieumyślne niezaspokajanie potrzeb biologicznych lub emocjonalnych osoby starszej, niewykonywanie lub nienależyte wykonywanie obowiązków opieki, od których zależy jej dobrostan. Zaniedbaniem w tym przypadku są np.:
- ograniczanie danej osobie jedzenia i picia, niezapewnianie posiłków lub przygotowywanie posiłków niezgodnych z jego dietą i wymaganiami zdrowotnymi,
- niepodawanie mu leków (gdy sam nie jest w stanie tego zrobić) lub stosowanie środków uspokajających bez wiedzy seniora, przedawkowanie leków,
- niezmienianie mu środków higieny osobistej, doprowadzenie do sytuacji gdy pojawiają się odparzenia i rany, ignorowanie potrzeb fizjologicznych ,
- ograniczanie dostępu do pomocy lekarskiej,
- pozostawienie danej osoby w szpitalu lub innej placówce całodobowej i nie interesowanie się jego stanem zdrowia ani stanem emocjonalnym, nieodwiedzanie w domu opieki,
- opuszanie przez opiekunów, pozostawianie bez opieki.
Przemoc seksualna czyli zmuszanie do nieakceptowanych form współżycia oraz wszelkie naruszenia intymności tj.: gwałt, molestowanie, obnażanie się przed osobą starszą, zmieszanie do oglądania treści pornograficznych, żarty o podtekście seksualnym, wymuszanie zachowań seksualnych lub rozmów, obnażanie intymnych partii ciała osoby starszej przy innych osobach, upublicznianie jej wizerunku, zawstydzanie.
Co zrobić gdy podejrzewam przemoc wobec osoby starszej
Ze względu na ograniczone możliwości fizyczne, komunikacyjne, zależność od opiekunów, a także strach osób starszych przed ujawnieniem prawdy rozpoznanie przemocy może być bardzo trudne. Nie mniej jednak każda wątpliwość lub sytuacja wzbudzająca w nas podejrzenie, że dochodzi do przemocy wymaga sprawdzenia. W takiej sytuacji możesz powiadomić odpowiednie służby: policję, Ośrodek Pomocy Społecznej lub zadzwonić na numer alarmowy 112.
Ze względu na swoje specyficzne potrzeby oraz ograniczenia osoby starsze i niepełnosprawne, doznające przemocy domowej, potrzebują szczególnego wsparcia. Gdy zauważysz niepokojące oznaki lub osoba starsza informuje cię o przemocy wobec niej:
- wysłuchaj i zapewnij wsparcie, rozmawiaj z empatią,
- zapewnij bezpieczeństwo, jeśli istnieje natychmiastowe zagrożenie życia, należy niezwłocznie wezwać pomoc dzwoniąc pod numer alarmowy 112,
- jeśli osoba starsza wymaga specjalistycznej opieki medycznej pomóż umówić wizytę u lekarza lub lub wezwij karetkę pogotowia,
- zapewnij wsparcie prawne czyli pomoc w obronie praw i niedopuszczenie do dalszej przemocy, a także poinformuj służby (policję) o możliwej przemocy wobec osoby starszej.
Gdy nie wiesz co powinieneś zrobić w sytuacji której jesteś świadkiem, możesz zadzwonić do naszego Ogólnopolskiego Pogotowania dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” pod numer 800 120 002. Nasi konsultanci podpowiedzą jakie działania podjąć by powstrzymać przemoc.
Autorka: Olga Szarlińska
Bibliografia:
- Zduniak, K. Rubas, A. Kurowski, K. Śmiarowski: Problematyka przemocy wobec osób starszych. Autodiagnoza, profilaktyka, wsparcie. Wydawnictwo Adam Marszałek; https://stowarzyszeniedroga.com.pl/wp-content/uploads/2023/11/Problematyka-przemocy-wobec-osob-starszych-2.pdf
- Joanna Mordawska: Zjawisko przemocy wobec osób starszych – skala problemu, czynniki ryzyka, metody przeciwdziałania; https://ruj.uj.edu.pl/server/api/core/bitstreams/1ac747e5-92aa-491f-9d57-38b9e3325a3a/content
- Marta Makara‑Studzińska, Katarzyna Sosnowska: Przemoc wobec osób starszych – przegląd badań; https://www.psychiatria.com.pl/index.php/issues/2012-vol-12-no-1/przemoc-wobec-osob-starszych-przeglad-badan