Przemoc i uzależnienia to dwa zjawiska, niejednokrotnie występujące razem, które tworzą skomplikowany i destrukcyjny związek. W takim układzie jedno szkodliwe zachowanie często napędza drugie, tworząc błędne koło, z którego trudno się uwolnić. Jednocześnie ważne jest, aby pamiętać, że alkohol nie jest przyczyną przemocy, nawet pomimo częstego współwystępowania obu destrukcyjnych zjawisk – wskazuje się, że ok. 70% osób stosujących przemoc podczas interwencji znajduje się pod wpływem alkoholu.
Niejednokrotnie osoby doznające przemocy próbują tłumaczyć osobę stosującą przemoc nałogiem, mając nadzieję na to, że wraz ze zniknięciem alkoholu zniknie również przemoc. Nadzieje te najczęściej są jednak płonne, bowiem bezpośrednią przyczyną przemocy – celowego działania, które powoduje fizyczne i/lub psychiczne szkody u drugiej osoby – są uwarunkowania czynnikami biologicznymi, psychologicznymi, społecznymi czy kulturowymi. Doświadczone w przeszłości traumy, zaburzenia osobowości, problemy emocjonalne czy obserwowane w domu rodzinnym wzorce przemocy to tylko kilka z możliwych przyczyn stosowania przemocy, dlatego aby uporać się z tym zjawiskiem, kluczowe jest to, aby osoba stosująca przemoc podjęła pracę terapeutyczną lub skorzystała z programów korekcyjno-edukacyjnych i nauczyła się radzić sobie z trudnymi emocjami w inny sposób niż ten z użyciem siły. W przypadku współwystępowania przemocy i uzależnienia podjęcie leczenia związanego z samym uzależnieniem jest równie ważne, jednak najczęściej niewystarczającego do tego, aby uporać się z problemem przemocy.
Uzależnienia jako czynnik sprzyjający przemocy
Choć alkohol (czy inne substancje) psychoaktywne nie są przyczyną przemocy, to bez wątpienia mogą zwiększać ryzyko jej wystąpienia, chociażby z uwagi na obserwowane skutki działania na ośrodkowy układ nerwowy, wśród których wyróżnia się:
- Ograniczenie zdolności do samokontroli – tzw. brak hamulców jest charakterystyczny dla osób uzależnionych. Upośledzenie umiejętności samokontroli, w połączeniu z całą gamą intensywnych emocji przeżywanych przez osobę uzależnioną, takich jak np. frustracja, gniew, czy lęk, może prowadzić do obniżenia zahamowań, a w konsekwencji do agresji i przemocy.
- Mniejszą skłonność do szukania kompromisów w sytuacji konfliktu.
- Ograniczenie zdolności do właściwej oceny sytuacji, tj. odbieranie neutralnych sygnałów jako zagrażających.
- Zniekształcenia poznawcze, objawiające się np. zaprzeczaniem istnieniu uzależnienia lub przemocy i tłumaczeniem problemów zewnętrznymi okolicznościami czy też trudnościami ze zrozumieniem konsekwencji własnych działań. O tej niedyspozycji mózgu decyduje zmniejszenie aktywności w korze przedczołowej wywołane przez długotrwałe nadużywanie substancji.
Warto również zwrócić uwagę na to, że przemoc może stanowić czynnik sprzyjający uzależnieniom wśród osób, które jej doznają. Niejednokrotnie obserwuje się tendencję do uciekania w uzależnienia jako sposób na radzenie sobie z trudnościami. Alkohol, narkotyki czy leki mogą być używane również jako narzędzia łagodzące ból emocjonalny lub fizyczny, wynikający z doświadczanej przemocy, środek, który pozwala stłumić trudne emocje. Przemoc często prowadzi też do izolacji społecznej, co zwiększa ryzyko sięgnięcia po substancje psychoaktywne lub inne destrukcyjne zachowania w celu poradzenie sobie z samotnością i poczuciem beznadziei.
Sięgnij po pomoc!
Warto, aby osoba uzależniona stosująca przemoc podjęła leczenie . Szanse na to, że problemy znikną bez specjalistycznego wsparcia, są niewielkie.
Niezwykle ważna dla efektów leczenia jest motywacja do zmiany po stronie osoby stosującej przemoc i uzależnionej od alkoholu. Choć istnieją rozwiązania prawne, za pomocą których można zobowiązać osobę uzależnioną od alkoholu do podjęcia leczenia – wniosek o uruchomienie sądowej procedury zobowiązania do leczenia odwykowego należy złożyć w gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych funkcjonującej w każdej gminie – to warto pamiętać, że proces leczenia jest długi oraz wymagający zaangażowania, a co za tym idzie, trudno liczyć na jego sukces bez wewnętrznej motywacji do zmiany po stronie osoby stosującej przemoc i/lub uzależnionej. Zobowiązanie do leczenia odwykowego wydaje sąd ale ważne jest aby motywować ludzi do podjęcia leczenia.
Aby podjąć leczenie w placówce odwykowej, nie potrzeba skierowania. Jest to pomoc bezpłatna, z której mogą skorzystać również osoby nieubezpieczone. Oprócz uczestnictwa w terapii niekiedy pomocne może okazać się dodatkowe wsparcie otrzymane w grupach samopomocowych, takich jak wspólnoty AA.
Osoby uzależnione i stosujące przy tym przemoc powinny dla efektywności procesu leczenia w pierwszej kolejności podjąć leczenie dotyczące uzależnienia, a później skorzystać z pomocy mającej na celu zmianę zachowań przemocowych. Jednocześnie osoby żyjące na co dzień z osobą stosującą przemoc i nadużywającą alkoholu nie muszą, a wręcz nie powinny, dla swojego bezpieczeństwa, czekać do momentu, aż bliska im osoba upora się z problemem uzależnienia, aby dopiero wtedy zająć się tematem przemocy. W takiej sytuacji ważne jest, aby w pierwszej kolejności zadbały o swoje bezpieczeństwo i podjęły kroki, które im je zapewnią. Jednym z rozwiązań pomocnych w takiej sytuacji jest procedura „Niebieskie Karty”, która z jednej strony może zapewnić wsparcie i ochronę osobom doznającym przemocy, z drugiej zaś, za pomocą zewnętrznej kontroli sprawowanej przez odpowiednie służby, może oddziaływać na osoby stosujące przemoc i motywować je do zmiany zachowań.
Autorka: Katarzyna Tomaka
Bibliografia
- Dziukiewicz J.U., Sytuacja psychospołeczna rodzin z problemem uzależnienia, „Studia Nad Rodziną” 2018, nr 22(4(49), s. 185-202.
- Mellibruda Jerzy, Przemoc domowa i uzależnienia, Psychologia.edu.pl, https://psychologia.edu.pl/czytelnia/62-wiat-problemow/195-przemoc-domowa-i-uzaleznienia.html [dostęp 31 sierpnia 2024].
- Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Nadużywanie alkoholu a problem przemocy domowej, https://www.parpa.pl/phocadownloadpap/Przeciwdzialanie/Naduzywanie%20alkoholu%20a%20problem%20przemocy%20domowej%20-%20broszura.pdf [dostęp 5.11.2024].
- Zespół Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”, Przemoc i uzależnienia: Aspekty prawne i proceduralne. https://www.niebieskalinia.pl/file/sites/Przemoc-i-uzaleznienia-a-aspekty-prawne-i-proceduralne.pdf [dostęp 5.11.2024].