Każda osoba, niezależnie od wieku, płci, wykształcenia, statusu społecznego czy też życiowych doświadczeń, może doświadczyć przemocy domowej. Nie ma dowodów na istnienie szczególnych predyspozycji do bycia osobą doznającą przemocy. Fakt wystąpienia przemocy domowej jest wynikiem zachowania osoby stosującej przemoc wobec osoby krzywdzonej, a nie cech osobistych osoby doznającej przemocy. Istotne jest zrozumienie, że za akt przemocy odpowiedzialne są osoby, które dopuściły się zachowania przemocowego. W praktyce wygląda to zupełnie inaczej, gdyż osoby te obarczają odpowiedzialnością za swoje zachowanie osoby przez nie krzywdzone. „To twoja wina”, „Bo mnie prowokujesz”, „Bo zupa była za słona”, „To przez ciebie”– osoba stosująca przemoc znajdzie powód, aby przerzucić odpowiedzialność za własne zachowanie na kogoś innego, oraz znajdzie sposób, aby zrealizować swoje cele. Zachowania osób stosujących przemoc odciskają piętno na osobach krzywdzonych, które mogą borykać się przez wiele lat z jej skutkami, czasem wcale nie zdając sobie sprawy z faktu, że przyczyną był akt przemocy wobec nich.
Przemoc domowa jest zjawiskiem wieloproblemowym, od przekazywanych z pokolenia na pokolenie mitów i stereotypów przez mechanizmy przemocy (cykle przemocy, wtórna wiktymizacja, wyuczona bezradność, „pranie mózgu”, PTSD – zespól stresu pourazowego) po czynniki zewnętrzne i wewnętrzne podtrzymujące przemoc, jak również warunki socjalno-bytowe.
Konsekwencje, jakie możemy ponieść po akcie przemocy skierowanym wobec nas, możemy odczuwać bezpośrednio po zdarzeniu lub też mogą one być odroczone w czasie. Osoby, które doznały przemocy, mogą sobie radzić z doznaniem przemocy na wiele sposobów.
Możemy obserwować, że osoby takie mogą być napięte, nieufne, mogą zachowywać się chaotycznie – nie rozumiejąc, dlaczego partner/ka jednego dnia je kocha, a drugiego bije i wyzywa.
Sytuacja przemocowa może u nich powodować stres, złość, wstyd, niezrozumienie sytuacji, bezradność. Często towarzyszą im lęk, cierpienie, bezsilność, przygnębienie i rozpacz, bo otrzymują sprzeczne komunikaty od osoby, która je krzywdzi, a jednocześnie deklaruje, że je kocha.
Osoby, które doświadczyły przemocy, mogą podejmować szereg działań zmierzających według nich do poprawy sytuacji lub mających na celu obronę przed aktami przemocy – żeby przeżyć. Mogą podejmować próby rozmowy z osobami, które je krzywdzą, mogą chcieć usłyszeć od nich obietnice, że już nigdy tak się nie zachowają wobec nich, mogą ostrzegać osoby stosujące przemoc, że np. wezwą policję lub zostanie wszczęta Niebieska Karta, mogą chcieć uciec przed osobą stosującą przemoc przemocy i np. wybiec z domu lub zamknąć się w łazience. Osoby doznające przemocy mogą też podejmować inne strategie ochronne przed osobą je krzywdzącą, takie jak schodzenie jej z drogi, czyli unikanie z nią kontaktu, albo wręcz przeciwnie – mogą fizycznie i słownie się bronić, a także mogą wręcz poddać się aktom przemocy wymierzonym w nie, „żeby to się już wreszcie skończyło” i żeby poczuły ulgę.
U osoby maltretowanej może rozwinąć się zespół zaburzeń stresu pourazowego. Osoba taka, narażona na intensywną przemoc psychiczną, może doświadczyć procesu wiktymizacji, który zmienia jej poczucie tożsamości. Pod wpływem powtarzających się aktów przemocy może ona utracić utrwalony obraz życia i siebie samej, jaki jej dotychczas towarzyszył. Może zacząć źle o sobie myśleć, stracić poczucie bezpieczeństwa oraz przestać sobie ufać. Może przestać zdawać sobie sprawę z tego, co jest prawdą, a co nie, może wewnętrznie odbierać sobie prawo do wolności, swobody wypowiedzi czy też prawo do samodecydowania. Może chcieć odizolować się od bliskich i/lub znajomych, może nie podejmować prób zgłoszenia swojej sytuacji np. na policję, może wręcz zacząć ukrywać przed światem swoją sytuację. Brak adekwatnych reakcji na doznawaną krzywdę może również spowodować u niej wtórne zranienia, przez co w konsekwencji może ona przestać prosić o wsparcie i pomoc.
Akt przemocy może wystąpić jednorazowo i odcisnąć piętno na naszym życiu, jak również możemy doświadczać jej latami, będąc uwikłanymi w mechanizmy przemocy. Czasem osoby, które jej doznają, od razu reagują i mówią stanowcze STOP, a inne pozostają w relacji przemocowej latami. Zarówno te pierwsze, jak i te drugie mogą zmagać się z psychologicznymi konsekwencjami, które można pogrupować na zdrowotne/fizyczne, emocjonalne, poznawcze oraz społeczne.
Konsekwencje psychologiczne związane są z obszarem emocjonalnym, poznawczym oraz behawioralnym.
Do konsekwencji emocjonalnych zaliczamy:
- zaburzenia depresyjne – ok. ⅓ dzieci doznających przemocy spełnia kryteria depresji przed upływem 30. r.ż.,
- zaburzenia lękowe,
- zaburzenia zachowania,
- odcinanie się od uczuć,
- zamrożenie emocjonalne,
- niskie poczucie własnej wartości,
- labilność emocjonalną,
- brak zdolności rozumienia innych,
- zaburzenia osobowości,
- często towarzyszące poczucie winy.
Do konsekwencji poznawczych zaliczamy:
- sytuacje, w których człowiek przestaje rozumieć, co się w danej sytuacji dzieje, i nie potrafi przewidywać dalszego jej biegu,
- znaczące wydłużanie się czasu uczenia nawet prostych zależności,
- zaburzenia uwagi,
- deficyty pamięci roboczej,
- gorsze radzenie sobie z nauką/ gorsze wyniki w pracy,
- brak motywacji do działania i umiejętności angażowania się,
- długi czas dochodzenia do równowagi po porażce.
Do konsekwencji społecznych zaliczamy:
- trudności w budowaniu trwałych relacji – postrzeganie ich jako zagrażających i nieprzewidywalnych,
- unikanie bliskości lub przeciwnie, nadmierne zabieganie o nią,
- różnego rodzaju uzależnienia.
Warto również pamiętać o konsekwencjach zdrowotnych (psychosomatycznych) do których zaliczamy:
Różnego rodzaju choroby i zaburzenia psychosomatyczne – często bez wyraźnej biologicznej przyczyny, takie jak:
- bóle brzucha,
- bóle głowy,
- biegunki,
- zaparcia,
- zaburzenia snu,
- napięcia mięśni,
- zmiany ciśnienia,
- astma,
- zaburzenia miesiączkowania,
- zwiększone ryzyko chorób niedokrwiennych serca,
- nowotwory,
- choroby płuc,
- złamania kości,
- uszkodzenia wątroby,
- stany zapalne,
- zmiany strukturalne i funkcjonalne mózgu.
Uświadomienie sobie, że to, co się z nami dzieje, to, co czujemy, ma związek z doświadczeniem przemocy domowej, jak również obserwacja osób bliskich/ z otoczenia i skojarzenie ich zachowań z mierzeniem się z traumą po przemocy mogą otworzyć furtkę do zmiany. W każdym momencie możemy zadbać o siebie lub być dla kogoś wsparciem, co jest bardzo istotne w wychodzeniu z relacji przemocowej lub na drodze radzenia sobie z konsekwencjami doświadczenia przemocy.
Osoby doznające przemocy mogą zmagać się z wieloma psychologicznymi konsekwencjami związanymi z doświadczaniem przemocy, np. w dzieciństwie, a uświadomienie sobie tych skutków może pomóc im odzyskać moc i sprawczość.
Autorka: Monika Koćwin
Bibliografia: