System przeciwdziałania przemocy domowej w Polsce oparty jest na współpracy interdyscyplinarnej. Oznacza to łączenie kompetencji, środków i możliwości różnych służb, instytucji i osób w nich pracujących w celu ochrony osób doznających przemocy i udzielenia im skutecznej pomocy. Takie rozwiązanie zostało przyjęte z kilku powodów:
- Przemoc domowa jest zjawiskiem wieloaspektowym. Dotyczy osób, między którymi są liczne zależności: rodzinne, emocjonalne, prawne, mieszkaniowe, finansowe, często związane z opieką nad dziećmi. W wyniku doznawania przemocy osoby krzywdzone w każdym z tych obszarów mogą potrzebować pomocy. Aby poradzić sobie ze skutkami sytuacji, w której się znalazły, muszą otrzymać ochronę bezpieczeństwa, wsparcie psychologiczne, pomoc prawną, wsparcie socjalne – nieraz z finansowym i lokalowym włącznie, pomoc medyczną i wszelką inną, która pozwoli im na odbudowanie życia poza związkiem przemocowym.
- W polskim prawie karnym znęcanie się nad osobami pozostającymi w związku zależności jest przestępstwem ściganym z urzędu (art. 207 kk). Oznacza to, że organa ścigania powinny podjąć działania w każdej sytuacji, w której uzyskują informację o możliwości zaistnienia takiego przestępstwa. Praktyka pokazuje jednak, że podejmują one działania, gdy dysponują odpowiednim materiałem dowodowym. W przypadkach przemocy domowej nie jest to jednak taka prosta sprawa. Często bowiem w świetle prawa nie ma wystarczających dowodów: jest słowo przeciwko słowu, osoba pokrzywdzona wycofuje zeznania (do czego ma prawo jako osoba najbliższa), brakuje dokumentacji medycznej, nie ma świadków. Funkcjonuje również dość powszechny stereotyp mówiący, że w sprawy rodzinne nie należy się wtrącać – tym samym są to działania nieuprawnione, a oskarżenia o przemoc są wykorzystywane w różnych sporach rodzinnych. Działania interdyscyplinarne zostały więc wprowadzone po to, by umożliwić służbom i instytucjom zajęcie się sprawami zgłaszanymi jako przemoc domowa, zanim prawo zacznie działać lub jeśli nie będzie mogło tego zrobić z powodu braku dowodów wystarczających z punktu widzenia kodeksu karnego. Zobowiązania służb oraz instytucji regulowane i opisane są w dwóch podstawowych aktach: ustawie o przeciwdziałaniu przemocy domowej oraz rozporządzeniu w sprawie procedury „Niebieskie Karty”. Zawarte w nich rozwiązania umożliwiają podjęcie przez uprawnione służby interwencji polegającej na rozpoznaniu i zdiagnozowaniu sytuacji w danej rodzinie lub w związku. Podstawową grupą powołaną do prowadzenia tych czynności są pracownicy socjalni oraz policjanci. Zamysł jest taki, by w procesie diagnostycznym brali udział przedstawiciele różnych służb o różnych kompetencjach – prawnych (policjanci) oraz pomocy społecznej (pracownicy socjalni). Otwiera to możliwość zapoznania się z daną sprawą z różnych perspektyw i podjęcia działań odpowiadających na istniejące potrzeby. Do grupy diagnostyczno-pomocowej mogą być też zapraszani specjaliści z innych dziedzin: przedstawiciele oświaty, jeśli w rodzinie są dzieci, specjaliści ds. uzależnień, jeśli występuje problem alkoholowy, itp. W sytuacji, w której przemoc zostaje potwierdzona, grupa ta realizuje procedurę „Niebieskie Karty” i prowadzi działania zgodnie z jej etapami. Natomiast jeśli nie zostanie potwierdzona przemoc, a występują inne problemy np. konflikt, rekomenduje się skorzystanie z innych form pomocy.
- Przemoc domowa dotyczy rodziny lub osób pozostających w innych związkach – aktualnych lub przeszłych. Pomocy potrzebuje więc wiele osób. Innej pomocy wymaga osoba doznająca przemocy, innej dzieci z danej rodziny, innej świadkowie przemocy, a jeszcze inne działania powinny być prowadzone wobec osób stosujących przemoc. Spełnienie tych potrzeb wymaga zaangażowania różnych osób posiadających różne środki i kompetencje. Ważne jest jednocześnie, by specjaliści pracujący z członkami konkretnej rodziny lub w ramach danej grupy osób pozostawali ze sobą w kontakcie, wymieniali informacje i przyjmowali spójną strategię działania. Obowiązujące przepisy zostały więc przygotowane po to, by ułatwiać i porządkować taką współpracę w skali całego kraju poprzez ujęcie jej w ujednolicone procedury. Jest to też rozwiązanie ekonomiczne, ponieważ wykorzystuje istniejącą sieć służb i instytucji, takich jak policja i pomoc społeczna, które funkcjonują w każdej miejscowości, a tym samym są dostępne dla każdego.
- Przemoc domowa cechuje się swoistą dynamiką, odbywa się pomiędzy osobami związanymi ze sobą emocjonalnie, jest obwarowana licznymi przekonaniami, mitami i stereotypami dotyczącymi rodziny i bliskich związków. Rozpoznanie, diagnozowanie i prowadzenie działań w takich środowiskach nie należy do łatwych. Jednym z założeń współdziałania interdyscyplinarnego jest więc tworzenie warunków do udzielania sobie wzajemnego wsparcia przez osoby pracujące z konkretną rodziną czy grupą osób. Im więcej wymian, różnych perspektyw, zaangażowania posiadanych zasobów, tym większa szansa na podjęcie skutecznych działań i na zapobieganie wypaleniu zawodowemu przedstawicieli służb.
Autorka: Wanda Paszkiewicz