Nowe technologie na stałe zmieniły naszą codzienność, w tym również bliskie relacje. Jak każde inne narzędzie mogą zarówno pomagać w życiu, jak i je utrudniać w zależności od tego, jak są używane. Wraz z rozwojem nowych technologii, rozszerzył się katalog sposobów i narzędzi stosowania przemocy. Pojęcie cyberprzemocy, zwanej również przemocą technologiczną, obejmuje różne zachowania zgodne z definicją przemocy, do których wykorzystywane są internet lub sieci telekomunikacyjne. Co charakterystyczne, cyberprzemoc jest nieograniczona czasem i przestrzenią, a osoba jej doświadczająca może nawet nie być jej świadoma.
Na czym polega cyberprzemoc w bliskiej relacji?
Pojęcie cyberprzemocy może się kojarzyć z przemocą rówieśniczą wśród dzieci i młodzieży, jednak występuje również w bliskich relacjach, w środowisku domowym (między partnerami, również byłymi, ale też między rodzicami i dziećmi). W pewnym uproszczeniu można zdefiniować cyberprzemoc w relacji jako działanie/a:
- intencjonalne,
- realizowane przy pomocy technologii komunikacyjnej i urządzeń elektronicznych,
- naruszające prawa i dobra osoby bliskiej,
- powodujące jej krzywdę, cierpienie czy szkodę dla zdrowia psychicznego.
Może przybierać postać przemocy psychologicznej (np. groźby, nękanie, ośmieszanie i oszczerstwa publikowane w mediach społecznościowych, wysyłanie niechcianych wiadomości), ekonomicznej (np. blokowanie dostępu do pieniędzy, kradzież pieniędzy) czy seksualnej (np. publikowanie intymnych zdjęć, wysyłanie treści o charakterze pornograficznym). Ponadto używane powszechnie urządzenia elektroniczne (np. smartfony z GPS-em, trackery, aplikacje śledzące) dostarczają jeszcze skuteczniejszych narzędzi sprawowania kontroli, która jest istotą przemocy.
Do przemocy technologicznej wykorzystywane mogą być: poczta elektroniczna, różnego rodzaju komunikatory (np. WhatsApp, Telegram), serwisy SMS i MMS, serwisy społecznościowe, fora i grupy dyskusyjne, ale także aplikacje mobilne (np. śledzące) i urządzenia elektroniczne sterowane zdalnie lub/i podłączone do internetu (np. kamery, mikrofony itd.).
To, co w zdrowej bliskiej relacji może stanowić wyraz zaufania i troski – np. dostęp do telefonu i jego lokalizacji czy znajomość haseł do poczty elektronicznej – może zostać użyte w sposób przemocowy, np. w przypadku korzystania z tej wiedzy/narzędzi bez zgody i wiedzy partnerki/partnera.
Jak zadbać o swoje bezpieczeństwo w sieci?
Nie jesteśmy w stanie w 100% zabezpieczyć się przed cyberprzemocą, szczególnie ze strony osoby, której ufaliśmy i dawaliśmy dostęp do kont społecznościowych, e-maila czy telefonu. Istnieją jednak działania, które mogą znacząco zwiększyć bezpieczeństwo i/lub ograniczyć szkody.
- Chroń swoje hasła i loginy. Rozważ otwarcie nowej skrzynki e-mailowej, o której osoba stosująca przemoc nie będzie wiedziała.
- Zmieniaj regularnie hasła dostępowe – do telefonu, komputera, poczty elektronicznej, aplikacji (np. bankowych), kont w serwisach społecznościowych.
- Wyłącz udostępnianie swojej lokalizacji we wszystkich urządzeniach.
- Bardzo ostrożnie udostępniaj swoje dane/zdjęcia/ filmy w sieci lub innej osobie, biorąc pod uwagę możliwość ich wykorzystania wbrew twojej woli.
- Przejrzyj aplikacje w swoim telefonie i usuń wszystkie, których nie używasz. Jeżeli znajdziesz taką, która nie została zainstalowana przez ciebie, przed usunięciem udokumentuj jej obecność.
- Blokuj osoby, z którymi nie chcesz mieć kontaktu w komunikatorach, serwisach społecznościowych czy poczcie.
- Nadaj swoim profilom w sieci bezpieczny status (prywatny), możesz też wyłączyć możliwość komentowania twoich postów.
- Jeżeli chcesz korzystać z internetu bez wiedzy osoby stosującej przemoc, w przeglądarce używaj trybu prywatnego lub korzystaj z komputera kogoś zaufanego.
- W przypadku wystąpienia cyberprzemocy działaj, np. żądaj natychmiastowego usunięcia kompromitującego zdjęcia/filmu lub zaprzestania innego cyberprzemocowego działania, zgłoś sprawę na policję.
Jak sobie radzić z cyberprzemocą?
Osoba krzywdzona może nie być świadoma tego, że jej prawa są naruszane (np. prawo do prywatności – poprzez monitorowanie komórki lub dostępu do poczty elektronicznej), i nie wiedzieć, jakie działania podjąć, żeby się bronić. Osoby, które krzywdzą często pozostają nieuchwytne, korzystając z fałszywych kont w mediach społecznościowych lub VPN. Nawet kiedy osoba krzywdzona domyśla się, kto stoi za przemocowymi zachowaniami, może mieć trudności, by to udowodnić. Mimo że przemoc jest niejako „wirtualna”, krzywda i emocje osoby doznającej takiej przemocy są jak najbardziej realne. Przerażenie, zagubienie, bezsilność, wściekłość, poczucie zastraszenia mogą pojawiać się jako odpowiedź na ataki osoby, której nie widać. Warto wtedy skorzystać ze wsparcia bliskich osób i specjalistów – psychologów, terapeutów czy prawników.
W polskim prawie cyberprzemoc nie została zdefiniowana jako odrębne pojęcie, brakuje więc przepisów kompleksowo regulujących kwestię przestępstw związanych z cyberprzemocą, co utrudnia ściganie osób które krzywdzą w ten sposób i zapewnienie skutecznej ochrony poszkodowanym. To jednak nie znaczy, że nie można się przed cyberprzemocą bronić. Istnieją bowiem przepisy kodeksu karnego, które mogą posłużyć do ścigania osób krzywdzących, np. te dotyczące uporczywego nękania, stalkingu, gróźb karalnych, kradzieży tożsamości, pornografii odwetowej, zniesławienia czy zniewagi. Cyberprzemoc może być także podstawą do uruchomienia procedury „Niebieskie Karty”.
Warto zachowywać wszelkie dowody przemocowych zachowań (np. SMS-y, historię komunikacji) i podejmować działania, które są możliwe w ramach obowiązujących przepisów prawnych. Osobie stosującej przemoc może się wydawać, że pozostanie bezkarna, jednak dynamiczny rozwój technik policyjnych i rosnąca świadomość szkodliwości cyberprzemocy dają nadzieję na coraz większą skuteczność w wykrywaniu sprawców.
Autorka: Justyna Antolak-Szymańska
Bibliografia
- K. Groszkowska, Cyberprzemoc, „Infos” 2022, nr 1(293), s. 1-4, Biuro Analiz Sejmowych.
Strony internetowe:
- https://www.thehotline.org/plan-for-safety/internet-safety/ [dostęp 20.10.2024].
- https://www.womenforwomenfrance.org/ [dostęp 20.10.2024].
- https://bezprzemocy.krakow.pl/cyberprzemoc/ [dostęp 20.10.2024].
- https://czaskobiet.org/kampanie/stop-cyberprzemocy-wobec-kobiet/ [dostęp 20.10.2024].