Każdy człowiek, niezależnie od płci, koloru skóry, pochodzenia, majątku, poglądów, niepełnosprawności, wieku czy orientacji seksualnej ma takie same prawa i nikt nie może mu ich odbierać ani naruszać. Prawa te są zapisane między innymi w Powszechnej deklaracji praw człowieka i w polskiej konstytucji.
Dla dobrostanu człowieka – z psychologicznego punktu widzenia – te prawa są bardzo ważne. Ważna jest wiedza na temat tego, jakie mam prawa,, a jej brak zwiększa ryzyko, że relacjach pojawi się przemoc. W myśli ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej „przemoc narusza prawa i dobra osobiste osoby doznającej przemocy”. Świadomość praw pozwala znaleźć siłę i moc, aby poszukać wsparcia i nie pozostawać w przemocowym związku. Wiedza na temat praw pomaga rozpoznać, kiedy są one naruszane, a to z kolei umożliwia podjęcie działań pomocowych.
- prawo do godności, czyli poczucia własnej wartości i szacunku do samego siebie. Godność to moje dobro osobiste, coś bardzo ważnego, niematerialna wartość. Mam godność po prostu dlatego, że jestem człowiekiem. Moja godność jest nienaruszalna i powinna być chroniona. Oznacza to, że nikomu nie wolno mnie poniżać, obrzucać wyzwiskami, krzyczeć na mnie, obrażać mnie, krytykować, zawstydzać czy wyśmiewać.
- prawo do autonomii, czyli samodzielnego decydowania o sobie i swoim życiu. Mam prawo sam/sama wybierać, jak będę żyć, co będę robić, kiedy i z kim. Autonomia oznacza samodzielność, niepodleganie innym, samostanowienie. Autonomia daje poczucie sprawczości, wpływu i mocy. Autonomia oznacza, także prawo do popełniania błędów i uczenia się na nich. mam prawo mieć swoje zdanie i mówić o nim, przekonywać do niego.
- prawo do wolności myśli, poglądów. Mogę mieć własne poglądy polityczne, religijne, dotyczące dbania o zdrowie, wydawania pieniędzy, spędzania czasu wolnego, wychowywania dzieci itd. Nikt nie powinien wyśmiewać, unieważniać poglądów innych osób i narzucać im własnych. Mam prawo wyrażać swoje myśli i przy nich pozostać. Mogę też zmieniać poglądy, przemyśleć rzeczy na nowo – wiele razy. Mogę poszerzać swoją perspektywę, poznawać cudze poglądy, niektóre z nich przyjąć, a niektóre odrzucić, zdobywać informacje, uczyć się. Ja decyduję o tym, które poglądy mi pasują. Mam też prawo nie mieć opinii w jakiejś sprawie, mówić „Nie wiem”, dawać sobie czas do namysłu.
- prawo do swoich zainteresowań. Jeśli lubię określony rodzaj muzyki, filmów, programów – mam do tego prawo. Dotyczy to też sposobu spędzania czasu. Mam prawo spotykać się z ludźmi, być w dużych i małych grupach, i mam prawo spędzać czas samotnie, nawet jeśli inni pragną mojego towarzystwa.
- prawo do odpoczynku, na swoich zasadach. Mam prawo być aktywny, uprawiać sporty, spacerować, tańczyć, bawić się. Tylko ja wiem, co pozwala mi odpocząć i co daje mi energię do dalszego funkcjonowania.
- prawo się uczyć i kształcić, jako dziecko, ale też jako dorosły, w każdym wieku. Każdy człowiek ma prawo do kształcenia ustawicznego, czyli do rozwijania i doskonalenia swojej wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych przez całe życie.
- prawo podjąć pracę i wykonywać wybrany przez siebie zawód.
- prawo do własności. Mam prawo mieć swoje rzeczy i rozporządzać nimi tak, jak chcę. Mogę ich używać sam/sama i z nikim się nie dzielić. Nikt nie ma prawa odbierać mi mojej własności.
- prawo do prywatności. Mam prawo do prywatności swojej korespondencji, swoich notatek, swoich zdjęć, informacji o swoim zdrowiu. Nikt nie może bez mojej zgody przeglądać mojego telefonu, moich listów i e-maili, nikt nie może podsłuchiwać moich rozmów i zmuszać mnie do opowiadania mu tego, co chcę zachować dla siebie.
- prawo do uczuć, nawet jeśli inni nie rozumieją moich uczuć albo czują inaczej. Mam prawo mówić o swoich uczuciach.
- prawo do wolności i bezpieczeństwa, w tym do nietykalności fizycznej i bezpieczeństwa psychicznego. Mam prawo czuć się bezpiecznie i decydować o sobie. Mam prawo zadbać o swoje bezpieczeństwo, korzystając z pomocy instytucji publicznych – policji, pomocy społecznej itp.
Autorka: Ewa Kaniowska
Bibliografia
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.
- Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
- Powszechna deklaracja praw człowieka.