Według D. Gila definicja przemocy wobec dzieci oznacza „każde działanie lub bezczynność jednostki, instytucji lub społeczeństwa jako całości i każdy rezultat takiego działania lub bezczynności, który deprywuje równe prawa i swobody dzieci i/lub zakłóca ich optymalny rozwój”.. Jest to więc działanie lub zaniechanie:
- które zawiera w sobie jakąś intencję, czyli jedna osoba chce wpłynąć na drugą, by ta spełniła jakieś jej oczekiwania lub zaspokoiła określoną potrzebę;
- w wyniku którego jedna osoba narusza prawa i dobra drugiej, za wszelką cenę dążąc do osiągnięcia zamierzonego celu;
- polegające na tym, że osoba wywierająca wpływ na drugą ma znaczącą przewagę nad nią, tak że możliwości obrony tej drugiej osoby są istotnie ograniczone, a najczęściej nie ma ona na to żadnych szans;
- w wyniku którego osoba podlegająca intencjonalnemu wpływowi osoby zdecydowanie silniejszej, naruszającej jej prawa i dobra osobiste, doznaje krzywdy, dotkliwych konsekwencji psychicznych i fizycznych, w drastycznych sytuacjach z utratą zdrowia i życia włącznie.
Każdy z tych elementów oddzielnie lub w różnych konfiguracjach występuje w kontaktach między ludźmi, ale abyśmy mówili o przemocy domowej, muszą być jednocześnie spełnione wszystkie cztery wyżej wymienione warunki.
Jeśli odniesiemy sytuację dzieci do przytoczonej definicji, to zobaczymy, że w relacjach z dorosłymi mogą być one szczególnie narażone na doznawanie przemocy. Są bowiem zależne od dorosłych pod względem opieki i zaspokojenia potrzeb, a także prawnie, socjalnie, społecznie, psychicznie i fizycznie. Zależność ta jest naturalna, ponieważ dzieci nie dysponują możliwościami, by zadbać o siebie. Dzieci potrzebują więc dorosłych, by byli ich opiekunami i przewodnikami do czasu, gdy staną się samodzielne. Ten proces nazywa się wychowaniem. Wychowanie zawsze wiąże się z intencjonalnym wywieraniem wpływu przez dorosłego na dziecko i oczekiwaniem spełniania określonych wymagań. Dzieci przejmują od dorosłych wzorce, dzięki którym poznają reguły postepowania, zasady i normy, uczą się poruszać i radzić sobie w życiu. Dorośli, jako doświadczeni i silniejsi, przekazują dziecku wiedzę, otaczają je opieką i ochroną. W toku wychowania może dochodzić do naruszania praw dziecka, bo czasem dorośli muszą intencjonalnie użyć swojej przewagi, by chronić je przed skutkami nierozważnych zachowań, np. wynieść dziecko na rękach z niebezpiecznego miejsca lub sytuacji wbrew jego woli i przy zdecydowanym proteście. Dorosły może formułować wobec dziecka określone oczekiwania, stawiać wymagania, zakazywać lub nakazywać, co może wywoływać jego bunt i brak zgody dziecka. Istotne jest jednak, by działalnie dorosłego nie krzywdziło dziecka.
Krzywda jest wtedy, gdy dziecko doznaje niekorzystnych dla siebie konsekwencji fizycznych i psychicznych. Pisząc o konsekwencjach fizycznych, mamy na myśli szeroko pojęty stan zdrowia dziecka, nie tylko kary fizyczne, a konsekwencje psychiczne rozumiemy jako skutki naruszające jego godność osobistą i negatywnie wpływające na jego rozwój psychiczny.
I. Rozróżnia się następujące formy przemocy wobec dzieci:
- Fizyczna– naruszenie prawa dziecka do nietykalności fizycznej.
Na przykład: klapsy, bicie, szarpanie, potrząsanie, ciągniecie za włosy, uszy, wykręcanie rąk, oparzanie, przypalanie, kopanie, popychanie i uderzanie różnymi przedmiotami, sprawianie bólu fizycznego w dowolny sposób, krępowanie, zniewalanie fizyczne itp.
- Psychiczna – traktowanie dziecka bez szacunku z naruszeniem jego godności osobistej i nieliczenie się z jego potrzebami psychicznymi.
Na przykład: negatywne oceny i krytykowanie dziecka, bezzasadne pretensje, szantaż, groźby, obwinianie, wzbudzanie poczucia winy, wypominanie niewdzięczności, naśmiewanie się, krytykowanie wyglądu, upodobań, zainteresowań, izolowanie, wyrażanie niechęci do niego, karanie milczeniem, straszenie wyrzuceniem z domu, oddaniem do domu dziecka, nadmierne wymagania, oczekiwania nieadekwatne do możliwości dziecka, karanie za niepowodzenia itp.
- Seksualna
Na przykład: inicjowanie kontaktów z intencją seksualną: dotykanie sfer intymnych dziecka, pokazywanie obrazków i filmów pornograficznych, rozmowy o wyglądzie dziecka pod kątem atrakcyjności seksualnej, uwiedzenie, wymuszanie tajemnicy dotyczącej działań jakie osoba stosująca przemoc seksualną podejmuje wobec dziecka, rozmowy o seksie, prezentacja akcesoriów seksualnych w celach zaspokojenia swoich potrzeb seksualnych, obnażanie się, dotykanie narządów rodnych, całowanie i pieszczoty mające podtekst seksualny, zapraszanie do zabaw seksualnych, współżycie seksualne, obwinianie dziecka za prowokacje seksualne, robienie zdjęć nagich i pornograficznych, podniecanie się seksualne w obecności dziecka tak, by to widziało, itp.
- Zaniedbanie – niezaspokajanie potrzeb dziecka niezbędnych
do jego życia i rozwoju.
Na przykład: niezaspokajanie potrzeb jedzenia, spania, bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego, odpowiedniego miejsca do życia, opieki medycznej, leczenia chorób, rehabilitacji, dbania o higienę i czystość, brak dbałości o ubiór odpowiedni do warunków atmosferycznych, edukacji, brak dbałości o potrzeby niezbędne do rozwoju kontaktów interpersonalnych z rodzicami, członkami rodziny, rówieśnikami, wspierania zainteresowań, a także niełożenie środków finansowych na zaspokajanie potrzeb dziecka itp.
II. Dziecko będące świadkiem przemocy domowej – narażanie dziecka na przebywanie w środowisku, w którym dochodzi do przemocy pomiędzy dorosłymi. Jest to zgodne z ustawą o przeciwdziałaniu przemocy domowej, w której znajduje się następujący zapis „Przez osobę doznającą przemocy domowej należy także rozumieć małoletniego będącego świadkiem przemocy domowej wobec osób, o których mowa w ust. 1 pkt 2.”
Na przykład: przemoc pomiędzy rodzicami lub innymi członkami rodziny w domu, w którym dziecko mieszka, dziecko słyszy odgłosy przemocy, widzi konsekwencje lub słyszy o nich, wysłuchuje awantur, żalów i wzajemnych oskarżeń dorosłych, jest zmuszane do zajęcia stanowiska i stanięcia po stronie matki lub ojca, zostaje sojusznikiem jednej ze stron, wspiera dorosłych, stara się pomóc i naprawić sytuację, jest wciągane w konflikt dorosłych, ma nakaz zachowania tajemnicy, ma być cicho, słyszy, że ma się nie wtrącać, jego to nie dotyczy, widzi rodziców cierpiących i agresywnych, uczy się przemocowych wzorców w bliskich relacjach itp.
III. Dziecko w obliczu konfliktu i/lub rozwodu rodziców – wikłanie dziecka w konflikt rodziców w sytuacji, w której rodzice rozwodzą się lub pozostają skonfliktowani w związku.
Na przykład: awantury pomiędzy rodzicami, krytykowanie drugiego rodzica w obecności dziecka, wyrażanie krytycznych ocen o matce lub ojcu dziecka, nastawianie dziecka przeciwko drugiemu, wymaganie od dziecka zajęcia stanowiska i wskazania, kogo woli, kto ma rację i po czyjej jest stronie, zobowiązywanie do lojalności, w sytuacji kiedy rodzice rozstali się, utrudnianie i uniemożliwianie kontaktów z jednym z rodziców, izolowanie dziecka od niego, wmawianie dziecku, że ojciec lub matka go nie kocha, że je porzucił/a, odpytywanie dziecka po kontaktach z drugim rodzicem, okazywanie niezadowolenia i cierpienia, gdy dziecko miło spędziło czas, delegowanie na dziecko decyzji o kontaktach z drugim rodzicem, wchodzenie w sojusz z dzieckiem przeciwko drugiej stronie konfliktu, traktowanie dziecka jak powiernika, przekupywanie go prezentami lub spełnianiem zachcianek aby sprawić by dziecko zajęło stronę jednego rodzica, oskarżanie drugiego rodzica o przemoc wobec dziecka, gdy takie zachowanie nie miało miejsca, w sytuacji spraw sądowych narażanie dziecka na udział w procedurach prawnych przeciwko drugiemu rodzicowi, utożsamianie dobra dziecka ze swoimi potrzebami i emocjami bez uwzględnienia jego odrębności itp.
Przemoc wobec dzieci, ma wiele form i wszystkie one będą miały w przyszłości negatywny wpływ na dziecko – na jego życie w ogóle, radzenie sobie, samoocenę oraz relacje z bliskimi w rodzinie pochodzenia i tej, którą założy w dorosłym życiu.
Autorka: Wanda Paszkiewicz