Czy mój rodzic stosuje przemoc?

„Rodzina”, „dom”, „najbliższe otoczenie” to pojęcia, które powinny kojarzyć się z bezpieczeństwem i miłością. Jednak nie zawsze tak jest. Zdarza się, że opiekunowie zachowują się w sposób bolesny i krzywdzący. Jeśli zadajesz sobie pytania, czy na pewno tak powinna wyglądać relacja z rodzicami, czy na pewno ich zachowania są w porządku, być może treść tego artykułu będzie dla ciebie pomocna. 

Czym jest przemoc?

Aby móc odpowiedzieć sobie na pytanie, czy doznaję przemocy, warto zacząć od jej definicji. Czym w ogóle jest przemoc?

O przemocy mówimy wtedy, kiedy są spełnione cztery poniższe warunki:

• Jest to działanie intencjonalne, czyli celowe. Warto zwrócić uwagę na to, że w przekonaniu osoby, która stosuje przemoc, jej intencje są dobre. Na przykład w przypadku relacji rodzic – dziecko opiekun może być przekonany, że poprzez swoje zachowaniem „wychowa dziecko na porządnego człowieka”. Co więcej, kiedy osoba stosująca przemoc mówi o swoich intencjach innym osobom, to również dla tych osób jest oczywiste, że intencje osoby stosującej przemoc są dobre. Dlatego warto oddzielić intencje od zachowań.
• Działanie narusza prawa i/lub dobra drugiej osoby, np. prawo do nietykalności cielesnej, prawo do prywatności.
• Działanie powoduje szkody i/lub cierpienie drugiej osoby.
• Występuje przewaga sił, a osoba krzywdząca wykorzystuje swoją przewagę (np. fizyczną, psychiczną czy ekonomiczną).

W przypadku relacji rodzic – dziecko osoba dorosła ma przewagę. Dziecko czy nastolatek są zależni od swoich opiekunów finansowo, ale też emocjonalnie. Często osoby dorosłe mają też większą siłę fizyczną. Jednak posiadanie przewagi nie zawsze oznacza wykorzystywanie jej przeciwko innej osobie.

Jakie są formy przemocy wobec dzieci

Przemoc wobec dzieci może kojarzyć się z biciem, jednak może mieć ona różne oblicza. Nie zawsze chodzi o fizyczne uderzenie – przemoc może być stosowana w tzw. „białych rękawiczkach”, ale równie może być niszcząca i bolesna.

Przemoc fizyczna

Ta forma przemocy będzie celowym działaniem naruszającym nietykalność cielesną, może mieć formę uderzenia ręką lub jakimś przedmiotem, ale może to też być kopnięcie czy szarpanie za włosy lub uszy. Przemocą fizyczną będzie również popychanie, np. kiedy dziecko zbyt wolno wychodzi z domu czy z przedszkola.

Tym, co mogą odczuwać dziecko czy nastolatek, są ból fizyczny, strach przed kolejnym, często niespodziewanym atakiem. Na ciele dziecka mogą pojawić się ślady, np. siniaki czy zadrapania, które będzie próbowało ukryć.

Przemoc emocjonalna/psychiczna

Przy tej formie przemocy rodzic/opiekun może stosować obraźliwe słowa, wyśmiewanie, poniżanie, krytykowanie, wyzywanie, ignorowanie różnych uczuć czy przeżyć. Mogą pojawić się groźby, np. związane z tym, że jeśli dziecko czegoś nie zrobi, czeka je kara. Formą przemocy będą także szantaże związane chociażby z nauką, np.: „Jeśli nie będziesz mieć odpowiedniej średniej, nie pojedziesz na wakacje”. Formą przemocy psychicznej będzie też wmuszanie jedzenia w dziecko, np.  dziecko dostaje porcję obiadu jak dla dorosłej osoby i pomimo, że zjadło wystarczająco dużo to rodzic zmusza do zjedzenia całego posiłku.

Przemoc psychiczna czasami jest mało zauważalna, ale często obejmuje też manipulację, zastraszanie czy kontrolowanie wielu aspektów życia dziecka czy nastolatka, np. wiadomości wymienianych z przyjaciółmi. Zdarza się, że rodzic wzbudza w dziecku poczucie winy, mówi, że to ono doprowadziło do jego złego samopoczucia, albo powtarza dziecku, że ono wszystko psuje, np. zabawki.

Dzieci, które spotyka ta forma przemocy, często mierzą się z niską samooceną, czują się bezwartościowe. Przeżywają wstyd, lęk, a czasem wręcz czuję się winne i uważają, że zasługują na złe traktowanie.

Ważne jest to, że przemoc psychiczna zawsze współistnieje z innymi formami przemocy.

Przemoc seksualna – to wszelkiego rodzaju zachowania o charakterze seksualnym, skierowane do dziecka/nastolatka bez jego zgody, powodujące uczucie dyskomfortu. To może być m.in. zmuszanie do oglądania materiałów pornograficznych, komentowanie wyglądu dziecka czy nastolatka, dotykanie niechciane przez dziecko, molestowanie czy gwałt.

W przeżywaniu tak trudnej sytuacji przez dziecko może pojawić się ogromne poczucie wstydu, odpowiedzialność i poczucia winy(poczucie winy może pojawić się z dwóch powodów. Po pierwsze: jest efektem tego, co mówi osoba stosująca przemoc np. „sprowokowałeś/łaś mnie to twoja wina”. Po drugie: dziecko krzywdzone nie wierzy, że ktoś uwierzy w to co wydarzyło się i bierze winę na siebie), a także lęk oraz strach, że takie zdarzenia będą się powtarzać. Dziecku czy też nastolatkowi, którzy doznają przemocy seksualnej, może towarzyszyć obrzydzenie do osób, które ją stosują, ale również do siebie i własnego ciała.

Zaniedbanie – może wydawać się nieoczywistą formą przemocy. Z jednej strony może być brakiem dbalości ze strony opiekunów o podstawowe potrzeby: jak odpowiednie do pogody i pory roku ubranie, opieka medyczna, odpowiednie pod względem ilości i jakości jedzenie czy zapewnienia właściwych warunków mieszkaniowych. Z drugiej zaś może mieć formę zaniedbania psychicznego, np. poprzez brak wsparcia emocjonalnego, brak zainteresowania przeżywanymi przez dziecko problemami, jego zdrowiem i szkołą. Może mieć również formę zaprzeczania tego, co przeżywa dziecko, np. poprzez wmawianie mu, że to, co czuje, jest nieprawdą, jak przeżywana przez dziecko złość.

Dziecko będzie przeżywało wówczas siebie jako osobę niewiele wartą, nieważną dla rodziny.

Bycie świadkiem przemocy – przemoc czy też konflikt między rodzicami również uznawane są za stosowanie przemocy wobec dziecka. Uczucia, które najczęściej towarzyszą w takiej sytuacji dziecku, to ogromy strach i lęk, a także olbrzymie poczucie winy. Dziecko może także przeżywać konflikt lojalnościowy wobec swoich rodziców oraz bezsilność. Warto również pamiętać o tym, że ustawa o przeciwdziałaniu przemocy domowej art. 3 punkt 2 mówi „Przez osobę doznającą przemocy domowej należy także rozumieć małoletniego będącego świadkiem przemocy domowej wobec osób, o których mowa w ust. 1 pkt 2.”

Co może świadczyć o tym, że rodzic stosuje przemoc?

Jest szereg zachowań opiekunów, które mogą budzić niepokój i obawy oraz świadczyć o tym, że stosują oni przemoc.

Alarmujące będą wszelkiego rodzaju  krzyki na dziecko, groźby stosowania kar fizycznych. Tego typu zachowania bywają nieprzewidywalne, a zdarza się, że są wywołane błahymi sprawami, np. rozsypane klocki w pokoju.

Innym niepokojącym sygnałem będzie również nadmierna kontrola. Rodzic chce wiedzieć dokładnie, z kim spotyka się dziecko, co dokładnie robi w wolnym czasie, jak się ubiera. Może wręcz narzucać surowe zasady, których przestrzeganie staje się niemal niemożliwe. Opiekun może także chcieć odciąć swoje dziecko od jego przyjaciół czy rodziny, np. w przypadku rozwodu rodziców, zasłaniając się tym, że te osoby (np. drugi rodzic lub jego rodzina) mają na nie zły wpływ.

Niektórzy rodzice stosujący przemoc posuwają się do obwiniania dziecka za swoje problemy, twierdząc, że to przez nie jest zły lub że to ono jest przyczyną kłopotów w rodzinie.

Zdarza się, że rodzic wysyła sprzeczne sygnały: jednego dnia jest czuły, kochający, a innego agresywny, niebezpieczny czy obojętny. Taka zmienność może powodować w dziecku stan napięcia lub niepewności. Może również powodować, że dziecko czy nastolatek nie będą chcieli szukać pomocy, bo przecież rodzic czasem jest miły, a czasem nawet przeprasza.

Co może zrobić dziecko doznające przemocy?

Przede wszystkim ważne, aby dziecko wiedziało, że nie jest jego winą to, że doznaje przemocy, nie jest samo i ma prawo szukać pomocy. Nikt nie ma prawa stosować wobec dziecka przemocy. Dziecko doznające przemocy może:

1. zadzwonić pod numer telefonu: 800-120-002 – to bezpłatny, anonimowy numer do Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”. Ten telefon jest czynny całą dobę, więc może zadzwonić wtedy, kiedy będzie na to gotowe.. W trakcie rozmowy otrzyma wsparcie psychologiczne oraz informacje o tym, jak i gdzie szukać pomocy.
2.  porozmawiać z kimś zaufanym. Może jest jakiś nauczyciel, które dziecko darzy zaufaniem, a może szkolny pedagog czy psycholog? Pomocny może okazać się przyjaciel albo jego rodzice. A może jest członek rodziny lub inny dorosły, którego dziecko uważa za godnego zaufania i bezpiecznego dla niego?. Takiej osobie warto opowiedzieć o swojej sytuacji i poprosić o wsparcie.
3. zadzwonić pod numer telefonu zaufania dla dzieci i młodzieży (116 111) – dziecko otrzyma tam wsparcie psychologiczne i pomoc, a także wskazówki, co może zrobić w swojej sytuacji.
4. W sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia, np. podczas awantury w domu, zawsze może zadzwonić pod numer alarmowy 112.

Dzieci i nastolatkowie, którzy doznają przemocy, mogą przeżywać wiele różnych emocji, często sprzecznych ze sobą, np. miłość i nienawiść do rodzica. To jest OK, jeśli i tobie towarzyszą takie uczucia.

Przekaż dziecku:

Autor: Alicja Niewęgłowska

Bibliografia: